W poprzednim etapie naszej podróży mówiliśmy o powodach, dla których wierzymy, o racjonalności wiary i relacji wiary z nauką, a także o tym, że wiara to przede wszystkim relacja, wyznaczyliśmy także ludzi wiary. Teraz przyszedł czas, żeby zastanowić się, czy wiara jest rzeczywistością indywidualną czy wspólnotową oraz czym są tak zwane symbole wiary.
Wiara jest aktem konkretnej osoby, dokonywanym w sposób wolny. Dlatego wiara to rzeczywistość jak najbardziej indywidualna. Z drugiej strony już sam fakt, że odwołujemy się do innych osób – Abrahama i Maryi – jako do wzorów wiary, świadczy o tym, że wiara, choć indywidualna, nie ma charakteru wyizolowanego.
Wiara Kościoła
Wyznajemy wiarę razem ze wspólnotą Kościoła i we wspólnocie Kościoła. Co więcej wiara, chociaż jest naszym osobistym aktem dokonywanym dzięki poruszeniu przez Bożą łaskę, nie jest czymś, co rodzi się (bardzo dobre słowo) samoistnie. Nikt z nas nie przekazał sobie samemu życia, ale zostało nam ono przekazane za pośrednictwem rodziców. Tak samo nikt z nas nie daje wiary samemu sobie. Wiara jest przekazywana – od apostołów przez kolejne pokolenia wierzących w Kościele. Z kolei każdy, kto wiarę przyjął, staje się następnym ogniwem w tym łańcuchu pokoleń i ma za zadanie przekazywać wiarę kolejnym osobom. Ale wiara, którą wyznajemy, jest wiarą Kościoła nie tylko dlatego, że ją otrzymaliśmy od innych i mamy przekazać następnym. Wiara tych, którzy wierzą razem z nami tu i teraz, także jest nam potrzebna. To, że nie wierzymy samotnie, umacnia nas zwłaszcza w chwilach zwątpienia i trudności. Podobną funkcję pełni nasza wiara dla innych członków Kościoła.
Kościół jest Matką
Przed reformami liturgicznymi dokonanymi po soborze watykańskim II dialog z przynoszącymi dziecko do chrztu (a współcześnie z dorosłymi kandydatami do tego sakramentu) brzmiał: „O co prosisz Kościół Boży?” – „O wiarę”. – „Co ci daje wiara?” – „Życie wieczne”! Ta wymiana zdań wyraźnie podkreśla wspólnotowy charakter wiary i to, że jest ona nam darowana, przekazywana przez Kościół. Bóg ma moc obdarzyć nas życiem wiecznym, nie jest w stanie tego uczynić Kościół. Ale to Kościół przekazuje nam środki prowadzące do życia wiecznego. To podobne do życia doczesnego – jego źródłem jest Bóg, ale rodzice są Jego narzędziami. Przez taką analogię możemy nazywać Kościół naszą matką.
Czy wierzymy w formułki?
Kilka tygodni temu stwierdziliśmy, że wszystko, co mówimy o Bogu, jest bardzo niedoskonałe, a nasze ludzkie słowa nie są w stanie w pełni Go opisać. Bóg przewyższa nasze zdolności przekazu, język, słownictwo, pojęcia. Dlatego nie można też powiedzieć, że wyznając wiarę, wierzymy w formuły. Nasza wiara dotyczy rzeczywistości ukrytej pod formułami, a nie samych słów i wyrażeń. Święty Tomasz z Akwinu ujął to w następujący sposób: „Akt (wiary) wierzącego nie odnosi się do tego, co się wypowiada, ale do rzeczywistości (wypowiadanej)”. Formuły, którymi wyrażamy prawdy wiary, pozwalają nam w jakiś sposób zbliżyć się do samej rzeczywistości, a także przekazywać ją innym na ludzki sposób, bardziej ją rozumieć i celebrować podczas liturgii.
Skąd wiemy, że wiara Kościoła jest właściwa?
Od wieków Kościół przekazuje tę samą wiarę. Jest ona wyznawana we wszystkich językach, w różnych kulturach. Mimo różnych tradycji lokalnych i zwyczajów depozyt wiary (zawarty w Piśmie Świętym i Tradycji, o których mówiliśmy kilka tygodni temu) pozostaje niezmienny. Wierność Słowu Bożemu przekazywanemu na kartach Biblii i w Tradycji Kościoła, poparta sukcesją apostolską, sprawia, że możemy być przekonani o prawdziwości wiary przekazywanej przez Kościół. Wiara Kościoła jest żywa, ciągle przemienia wierzących i ciągle jest lepiej przez nich rozumiana, ale w swej istocie pozostaje niezmienna. Św. Ireneusz określa to w taki sposób: „Wiarę otrzymaną od Kościoła zachowujemy troskliwie, ponieważ nieustannie pod działaniem Ducha Bożego odmładza się ona jak cenny depozyt zamknięty we wspaniałym naczyniu i odmładza naczynie, w którym jest zawarta”.
Czym są symbole wiary?
Wiara ma także wymiar wspólnotowy. Kiedy mówimy „wierzę”, tym samym przyjmujemy to, w co wierzy cała wspólnota Kościoła. Od początku pojawiła się potrzeba zbierania najważniejszych prawd wiary w syntetyczne, uporządkowane streszczenia. Nazywano je symbolami wiary. To pierwsze słowo pochodzi od greckiego wyrazu symbolon. Oznaczało ono połowę jakiegoś przedmiotu, który służył za znak rozpoznawczy. Mogła to być na przykład połowa pieczęci. Kiedy posłana osoba przynosiła symbolon, można było go połączyć z drugą połową i sprawdzić wiarygodność posłańca. Taką funkcję pełniło też wyznanie wiary w Kościele. Każdy wierzący mógł się nim jakby przedstawić, wylegitymować, uwiarygodnić we wspólnocie Kościoła; pokazać, że jest częścią wspólnoty.
Początkowo symbole wiary były tzw. symbolami chrzcielnymi, ponieważ były streszczeniami najważniejszych prawd wiary, których uczyli się katechumeni, przygotowując się do chrztu. Prawdy wiary w tego typu streszczeniach układano kolejno w odniesieniu do każdej z Osób Trójcy Świętej. Poszczególne prawdy wiary nazywano artykułami. Najczęściej wyodrębniano dwanaście artykułów wiary, nawiązując do dwunastu apostołów.
Czy Kościół ma tylko jeden symbol wiary?
W Kościele w ciągu wieków powstało wiele symbolów wiary. Można wymienić powstałe dla konkretnych Kościołów lokalnych z czasów apostolskich i starożytności, symbol św. Atanazego (tzw. Quicumque), symbole formułowane na synodach i soborach czy przez papieży, jak najnowsze Wyznanie wiary Ludu Bożego papieża św. Pawła VI. Nie można powiedzieć, że któryś z tych symboli jest przestarzały, nieważny czy niepotrzebny. Każdy z nich wart jest naszej uwagi, bo pozwala nam lepiej poznać, w co Kościół zawsze wierzył. Jednocześnie na szczególną uwagę zasługują dwa symbole wiary: Skład Apostolski oraz Symbol Nicejsko-Konstantynopolitański. Ten pierwszy to znane nam najczęściej z pacierza czy różańca „krótsze Wierzę w Boga”. Jego znaczenie jest szczególne, gdyż jest to starożytny symbol chrzcielny używany w Kościele rzymskim. Jego ranga wynika z autorytetu św. Piotra. Drugi, czyli wyznanie wiary, które w niedzielę mówimy w czasie mszy świętej (dłuższe), ma równie szczególne znaczenie, gdyż jest do dzisiaj wspólne dla wszystkich największych Kościołów chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu. Zostało ono sformułowane w wyniku dwóch pierwszych soborów powszechnych, które miały miejsce w IV w.
Lektury dodatkowe:
KKK 166-197.
Broniek R. OP, Duchowe bezdroża. Przewodnik po wierze zmutowanej, 2020.
Przanowski M. OP, Wstęp do teologii 11.4.3. Najważniejsi świadkowie/pomniki Tradycji: Wyznania wiary – Symbole wiary – Credo, [w:] www.szkolateologii.dominikanie.pl.
