Poznajmy prawo kanoniczne – wprowadzenie

Wiele zagadnień związanych z prawem Kościoła katolickiego obrosło mitami. Przykładowo mało kto wie, że do chrztu nie potrzeba aż dwóch chrzestnych albo że nasza parafia niekoniecznie jest tam, gdzie wpis w księdze parafialnej, nie wspominając już o kwestii stwierdzenia nieważności małżeństwa. Stąd zrodził się pomysł na poniższy cykl, w którym postaram się przybliżyć tajniki prawa kościelnego. W tym artykule spróbuję w ogólnym zarysie przedstawić, czym jest Kodeks prawa kanonicznego, jakie źródła prawa wymienia oraz jakimi zasadami należy kierować się przy jego interpretacji. 

Podstawowym dokumentem prawnym Kościoła rzymskokatolickiego jest uchwalony przez papieża Jana Pawła II w 1983 roku Kodeks prawa kanonicznego. Stanowi go zbiór kościelnych aktów prawnych regulujących funkcjonowanie Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego. Papież Jan Paweł II wydał nowy kodeks, który zastąpił ten, którego używano do 1917 roku. Warto zauważyć, że katolickie Kościoły wschodnie posiadają swój własny Kodeks, promulgowany w 1990 roku. Co ciekawe, na obe te kodeksy ogromny wpływ miało wyszczególnienie w średniowieczu prawa kanonicznego jako odrębnej dyscypliny. Stało się to w okresie ogromnego zainteresowania prawem rzymskim, które z kolei odegrało ogromną rolę w kształtowaniu prawa kanonicznego. Jego wpływ dostrzec można w fakcie, iż prawo rzymskie w prawie kanonicznym stosowano pomocniczo aż do 1917 r.(czyli powstania poprzedniego Kodeksu prawa kanonicznego). A stało się to za sprawą papieża Lucjusza III, który w 1185 r. w jednym z dekretałów polecił wypełnić lukę w prawie kościelnym właśnie prawem rzymskim, formułując niejako taką zasadę.

Nowy kodeks prawa uwzględnia postulaty Soboru Watykańskiego II, lecz mimo iż można określić go jako podstawowy zbiór praw Kościoła łacińskiego, nie stanowi on jedynego źródła prawa kanonicznego (są nimi również m.in. zawarte w księgach liturgicznych przepisy dotyczące sprawowania sakramentów). Na kartach jego siedmiu ksiąg znajdziemy nie tylko tzw. normy ogólne, czyli przepisy dotyczące przykładowo urzędów w Kościele, ale również regulacje dotyczące przestępstw i sankcji w Kościele wraz z przepisami określającymi zasady przeprowadzania procesów kościelnych. Kodeks reguluje więc funkcjonowanie Kościoła we wszystkich jego aspektach, a jego podstawową jednostką redakcyjną jest kanon.

Co jest prawem?

Pierwsza księga kodeksu odpowiada na wyżej postawione pytanie. Stanowią ją normy ogólne – instrukcje co do wyłożonych w nim przepisów prawa kanonicznego. W tej części wymienione są również kościelne akty prawne, takie jak ustawy kościelne, zwyczaje, dekrety i instrukcje oraz statuty i przepisy porządkowe. Kodeks wyróżnia także akty prawne dotyczące kwestii organizacyjnych w mniejszej wspólnocie.

Jak interpretować normy Kodeksu?

Z pomocą przychodzi nam kanon 17, który wskazuje, by po pierwsze kierować się zasadami gramatyki i logiki nie tylko według znaczenia powszechnie nam znanego, ale również tego obowiązującego w obiegu kościelnym, teologicznym, prawnym i kanonicznym. Gdyby jednak uzyskane znaczenie było niepewne i niejasne, musimy sięgnąć do tzw. reguł pomocniczych, tj. zinterpretować analogicznie przepisy dotyczące tego samego przedmiotu, regulujące wątpliwą kwestię w taki sam sposób, albo wyrażających tę samą zasadę prawa. Następnie musimy uwzględnić cel tych przepisów.

Należy też pamiętać, że władzę co do wiążącej interpretacji posiada papież oraz specjalna rada przez niego powołana, tj. Papieska Rada ds. Tekstów Prawnych. Ponadto na wniosek zainteresowanych stron rada rozstrzyga, czy ustawy partykularne i dekrety ogólne wydane przez ustawodawców niższych od władzy najwyższej są zgodne z powszechnym prawem Kościoła. Ważną rolę odgrywają także orzeczenia Trybunałów Apostolskich (tj. Roty Rzymskiej oraz Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej). Mimo że wiążą one tylko osoby i sprawy, których dotyczą, mają często wpływ na kształtowanie się rozumienia kanonów (por. ks. T. Rozkrut, Jak interpretować normy kodeksowe? Prawo kanoniczne wyrazem jedności Kościoła, „Tarnowskie Studia Teologiczne”, 2012).

Kto podlega normom prawa kanonicznego?

Kanon 11 wskazuje, że prawu temu podlegają ochrzczeni w Kościele katolickim lub do niego przyjęci pod warunkiem jednak, że „posiadają wystarczające używanie rozumu” oraz – jeśli ustawa wyraźnie nie stanowi inaczej – ukończyły siódmy rok życia. Jest to ważna informacja, zwłaszcza jeśli próbujemy zaciągnąć na siłę małe, niewystarczająco w tym aspekcie świadome dziecko do Kościoła, co czasem prowadzi do powstawania podczas liturgii powodowanego zachowaniem malucha chaosu. Pełnoletnim członkiem Kościoła jest zaś osoba, która ukończyła osiemnasty rok życia, co oznacza, że przysługuje jej zgodnie z kan. 98 § 1 „pełne wykonywanie jej uprawnień”.

To tylko fragment tekstu, który ukazał się w 28. numerze Miesięcznika Adeste.

Jeżeli podoba Ci się to, co robimy – kliknij w poniższy przycisk aby dowiedzieć się, jak możesz nam pomóc w rozwoju!