Każdego roku w okolicach tzw. Zaduszek w mediach pojawiają się wspomnienia o znanych osobach, które w ubiegłym roku zakończyły swoje ziemskie pielgrzymowanie. Śmierć osoby znanej z mediów czy życia publicznego porusza w inny sposób niż odejście kogoś bliskiego, ale jednak w wielu przypadkach porusza. Są tacy, których ze łzami w oczach żegnają ludzie z całego świata, ale i tacy, po których pogrzebie długo nie milkną przeróżne dyskusje. Czy jednak staramy się, aby jeszcze dłużej nie milkła modlitwa?
Jak zapamiętamy rok 2024? Z pewnością każdy z nas inaczej. Ziemia wciąż się kręciła, a chodzący po niej ludzie uczyli się, pracowali, kochali, cierpieli, modlili się, odpoczywali, a przede wszystkim – rodzili się i umierali. I właśnie o tych, którzy odeszli do Pana, szczególnie pamiętamy w pierwszych dniach listopada. W przeciągu ostatniego roku dołączyło do nich sporo znanych osób, których sylwetki warto krótko przypomnieć. Jest to oczywiście lista subiektywna. Chciałem umieścić na niej osoby zmarłe od zeszłorocznego Dnia Zadusznego, o których mam coś do powiedzenia lub których dziedzictwo uznałem za inspirujące.
Helena Pilejczyk (1931-2023) – łyżwiarka
Pierwsza polska medalistka zimowych igrzysk olimpijskich, choć nie zdobyła tego tytułu jako jedyna. Na podium łyżwiarskiego wyścigu na 1500 m na igrzyskach w Squaw Valley 1960 r. stanęła bowiem razem ze swoją dokładnie miesiąc młodszą koleżanką, Elwirą Seroczyńską. Podwójnie polskie podium (pani Helena zdobyła brąz, a pani Elwira – srebro) ucieszyło nie tylko Polaków w kraju, ale również licznie zgromadzoną na miejscu amerykańską Polonię. Dla Heleny Pilejczyk był to drugi ogromny sukces sportowy po tym, jak miesiąc wcześniej wywalczyła wicemistrzostwo świata na dystansie jednego kilometra.
Henry A. Kissinger (1923-2023) – polityk
Jeden z najważniejszych, a zarazem najbardziej kontrowersyjnych amerykańskich polityków XX wieku. Mówi się wręcz, że jego decyzje ukształtowały politykę USA w drugiej połowie ubiegłego stulecia. Pochodził z żydowskiej rodziny z Niemiec, skąd ze względu na antyżydowską politykę nazistów wyemigrował do Stanów Zjednoczonych w 1938 r. Był sekretarzem stanu w administracjach Richarda Nixona i Geralda Forda. Przypisuje mu się zasługi w odprężeniu stosunków pomiędzy USA a Chinami i ZSRR (m.in. układ SALT) oraz zakończeniu wojny w Wietnamie, za co otrzymał pokojową nagrodę Nobla w 1973 r. Jednocześnie wskazuje się, że negocjując wycofanie wojsk USA z Wietnamu, podjął decyzję o krwawym bombardowaniu sąsiednich Kambodży i Laosu, a poza tym w imię walki z komunizmem wspierał autorytarne reżimy w wielu zakątkach świata (m.in. w Chile czy Indonezji, która w 1975 r. brutalnie zaatakowała Timor Wschodni). Ogółem, postać i działalność Kissingera to bardzo skomplikowany i niejednoznaczny temat, a osobom zainteresowanym mogę na początek polecić ten materiał z kanału Wojna Idei, wraz z zawartą w jego opisie listą materiałów źródłowych.
Wojciech Łazarek (1937-2023) – trener
„Trzeba być basiorem, a nie pipolokiem” – zwykł mawiać trener Łazarek. W swojej bogatej karierze zetknął się z niejednym „basiorem”, trenując m.in. Lechię Gdańsk, Lecha Poznań, Wisłę Kraków, Widzew Łódź, Jagiellonię Białystok, Śląsk Wrocław, a w latach 1986-89 – reprezentację Polski. Z poznańskim Kolejorzem w latach osiemdziesiątych zdobył dwa mistrzostwa i dwa puchary Polski. Wojciech Łazarek był również skarbnicą niezapomnianych bon motów i powiedzonek. Z budowaniem drużyny było według niego „podobnie jak z robieniem słonia: dużo kurzu, szumu, a efekt za dwa lata”. O taktyce mawiał zaś: „Gramy na typowe udo. Albo się udo, albo się nie udo”. Z kolei po meczu, w którym jego Wisła pokonała łódzki Widzew aż 6:0, stwierdził: „graliśmy tak dobrze, że moje jądra składały się same do oklasków”.
Janusz Filipiak (1952-2023) – przedsiębiorca
Długoletni przedsiębiorca, naukowiec i nauczyciel akademicki związany z krakowską AGH, od 1997 r. w randze profesora zwyczajnego. Jego największym przedsięwzięciem było założone w 1993 r. przedsiębiorstwo informatyczne Comarch, dzięki któremu w 2000 r. dostał się na listę stu najbogatszych Polaków. Kilka lat później został prezesem klubu piłkarskiego Cracovia, który za jego rządów awansował i ustabilizował swoje miejsce w Ekstraklasie, a w 2020 r. zdobył Puchar Polski. Janusz Filipiak zasłabł w podkrakowskich Wrząsowicach wskutek zatrzymania akcji serca 30 września 2023 r., a 17 grudnia tego samego roku zmarł.
Krzysztof Respondek (1969-2023) – artysta kabaretowy
Znany śląski aktor, piosenkarz, konferansjer, a przede wszystkim kabareciarz. Najbardziej zapamiętany zostanie z działalności w kabarecie Rak oraz indywidualnych występów kabaretowych. Wystąpił m.in. w filmie Laura, przedstawiającym opartą na faktach historię górnika uwięzionego pod ziemią w wyniku katastrofy w kopalni Halemba w 2006 r. Przyczyną nagłej i przedwczesnej śmierci Krzysztofa Respondka był zawał serca.
Lynn Yamada Davis (1956-2024) – osobowość internetowa
Nazywana „babcią TikToka” Lynn Yamada Davis, znana szerzej jako Lynja, była czołową influencerką kuchenną. Jej kanał na YouTube zgromadził ponad 12 milionów subskrypcji, a konto na TikToku ponad 21 milionów obserwujących. Lynja, jak wiele innych gwiazd TikToka, rozpoczęła swoją karierę podczas pandemii COVID-19. Wyróżnia ją jednak w tym gronie fakt, iż rozpoczynając działalność w mediach społecznościowych, miała… sześćdziesiąt trzy lata. Zabawne treści związane z jedzeniem, dynamiczny montaż i sympatyczne usposobienie pozwoliły jej szybko zrobić ogromną karierę. Wraz z influencerem Nickiem DiGiovannim pobiła kilka rekordów Guinessa, tworząc m.in największą rolkę sushi, największego nuggeta z kurczaka czy największe ciastko typu cake pop na świecie. Niestety, od początku swojej działalności w mediach społecznościowych zmagała się z rakiem krtani, który doprowadził do jej śmierci w Nowy Rok 2024 r.
Mário Zagallo (1931-2024) – piłkarz
Legendarny brazylijski piłkarz i trener. Był pierwszym człowiekiem w historii, któremu udało się zdobyć mistrzostwo świata w obu tych rolach – w tym dwukrotnie jako zawodnikowi. Na boisku był uznawany raczej za człowieka od czarnej roboty niż od czarowania umiejętnościami technicznymi, co jednak nie przeszkodziło mu zapisać się na kartach historii piłki nożnej.
Mateusz Rutkowski (1986-2024) – skoczek narciarski
Kiedyś miał być następcą Adama Małysza – był bowiem zaledwie rok starszy od naszych późniejszych mistrzów: Kamila Stocha i Piotra Żyły. W 2004 r. został mistrzem świata juniorów na skoczni K-90. Już jednak w następnym sezonie dały o sobie znać problemy z zachowaniem właściwej sylwetki oraz nadużywaniem alkoholu, przez które został wkrótce wykluczony z kadry narodowej. Do skakania na światowym poziomie już nie wrócił – pozostało mu działanie w prywatnym klubie sportowym oraz kibicowanie młodszemu bratu, Łukaszowi. Zmarł w wyniku zatrzymania akcji serca na kilka miesięcy przed swoimi trzydziestymi ósmymi urodzinami.
Franz Beckenbauer (1945-2024) – piłkarz
Był jednym z najwybitniejszych piłkarzy w historii tego sportu, a przez wielu jest uznawany za najbardziej wszechstronnego. W drużynie pełnił rolę zarówno mózgu, jak i serca, toteż nieprzypadkowo przylgnął do niego pseudonim „Kaiser”. Zdobył mistrzostwo świata w 1974 r. jako piłkarz i szesnaście lat później jako trener, będąc drugim – po wspomnianym dwa akapity wyżej Brazylijczyku Zagallo – człowiekiem w historii, któremu udało się to osiągnąć. Nie mniej imponująca jest lista jego trofeów zdobytych z Bayernem Monachium, zarówno na arenie krajowej, jak i międzynarodowej, a także dwie Złote Piłki.
ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski (1956-2024) – duchowny
Był bez wątpienia takim kapłanem, jakich Kościół potrzebuje jak najwięcej. Zapamiętamy go jako bojownika o prawdę, również tę historyczną, duszpasterza Ormian, a przede wszystkim Bożego kapłana, niestrudzenie angażującego się w pomoc niepełnosprawnym. Dlatego to dobrze, że przyszedł na świat, żył i pracował właśnie w Polsce. Dobrze również, że nasz redakcyjny kolega Marceli zdążył przeprowadzić z nim gorzki, ale naprawdę znakomity wywiad o kondycji współczesnego polskiego Kościoła. Oprócz wywiadu polecę również napisane przez Marcelego wspomnienie na temat ks. Tadeusza.
Ernest Bryll (1935-2024) – literat
Ważna postać polskiej literatury, szczególnie poezji, XX wieku. Ernest Bryll zasłynął jako autor ogromnej liczby wierszy, w których często przewijały się motywy folklorystyczne, religijne, sielankowe, ale także narodowe i historyczne. Zapisał się również w historii polskiej piosenki. Jego teksty śpiewali m.in. Skaldowie, Myslovitz, Marek Grechuta, Maryla Rodowicz, Krystyna Prońko, Czesław Niemen czy Łucja Prus.
Leszek Długosz (1941-2024) – literat
Poeta i kompozytor, znany przede wszystkim jako twórca i wykonawca poezji śpiewanej. Przez kilkanaście lat był związany z krakowską Piwnicą pod Baranami. Opublikował kilkanaście tomików wierszy, koncertował dla Polaków w wielu krajach świata. Pisał także publicystykę i wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim. Za zasługi dla kultury został odznaczony w 2021 r. Orderem Orła Białego.
ks. Roman Kneblewski (1952-2024) – duchowny
Doktor teologii, prałat, długoletni proboszcz parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bydgoszczy. Zasłynął przede wszystkim działalnością w środowiskach narodowych, a także tradycjonalistycznych. Był również znany z mocnych, czasem kontrowersyjnych wypowiedzi, które spowodowały nałożenie na niego przez biskupa czasowego zakazu publicznych wypowiedzi. Ksiądz Kneblewski zmarł w wieku siedemdziesięciu dwóch lat, od dłuższego czasu cierpiał na poważne problemy z sercem.
O.J. Simpson (1947-2024) – człowiek wielu talentów
Futbolista, aktor, kryminalista. Orenthal James Simpson, bo tak brzmi jego pełne imię i nazwisko, zrobił całkiem udaną karierę sportową w futbolu amerykańskim, zyskując ogólnokrajową rozpoznawalność. Po odwieszeniu butów na kołku zajął się komentowaniem sportu i aktorstwem. Polscy widzowie (a przynajmniej ja) mogą go kojarzyć chociażby z serii komedii Naga broń, w których zagrał u boku Lesliego Nielsena i George’a Kennedy’ego, a za jedną z ról otrzymał nawet Złotą Malinę dla najgorszego aktora drugoplanowego. Prawdziwą sławę zdobył jednak w 1994 r., kiedy to został oskarżony o morderstwo swojej żony i jej znajomego. Po głośnym procesie karnym, nazywanym „procesem stulecia” Simpson został uniewinniony z zarzutu podwójnego morderstwa. Jednocześnie dwa lata później, w procesie cywilnym, został jednak uznany za winnego śmierci obu ofiar i skazany na wypłacenie ich rodzinom milionowych odszkodowań. Kwestia winy Simpsona po dziś dzień wzbudza dużo emocji i kontrowersji, szczególnie że nie był to jego jedyny problem z prawem. W 2008 r. został skazany za zbrojny napad i porwanie w hotelu w Las Vegas. Z więzienia wyszedł warunkowo po dziewięciu latach.
Jadwiga Staniszkis (1942-2024) – socjolog
Jedna z najbardziej znanych komentatorek polskiej polityki i życia publicznego. Profesor Jadwiga Staniszkis poświęciła życie na badanie politologii i socjologii od strony teoretycznej, choć oczywiście z polityką miała do czynienia również w praktyce. Po raz pierwszy w 1968 r., kiedy to za udział w strajkach studentów została zwolniona z pracy na UW i aresztowana. Brała również udział w negocjacjach Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego ze stroną rządową w sierpniu 1980 r. Do końca PRL angażowała się w działalność opozycyjną, jednocześnie pisząc prace naukowe o polskiej polityce tamtych lat. W wolnej Polsce kontynuowała pracę naukową oraz publicystyczną, nie szczędząc krytyki różnym opcjom sprawującym władzę.
Jan Ptaszyn Wróblewski (1936-2024) – jazzman
„W Warszawie Ptaszyn niech zdziera płuca” – śpiewał przed laty Stanisław Staszewski, mając na myśli ikonę polskiego jazzu. Początkiem kariery Jana Wróblewskiego były występy z zespołem Krzysztofa Komedy w latach pięćdziesiątych. To wtedy przylgnął do niego pseudonim artystyczny Ptaszyn, którego w występach za granicą używał także w angielskiej formie Birdman. Grał na saksofonie. Wykonywał i popularyzował muzykę jazzową, komponował piosenki i muzykę do filmów, a nawet koncerty symfoniczne.
Jan A. P. Kaczmarek (1953-2024) – kompozytor
Kompozytor znany i ceniony na całym świecie, szczególnie za osiągnięcia na polu muzyki filmowej. Ukoronowaniem jego kariery było zdobycie w 2005 r. Oscara za muzykę do filmu Marzyciel w reżyserii Marca Forstera. Jan Kaczmarek był również wirtuozem i eksperymentatorem instrumentów strunowych, a w latach osiemdziesiątych z pomocą poznańskich lutników skonstruował swój własny instrument – dziewięćdziesięciodziewięciostrunowy niewkacz.
Janusz Rewiński (1949-2024) – aktor
Znany aktor i satyryk. W młodości występował m.in. w Piwnicy pod Baranami, Kabarecie Olgi Lipińskiej i Kabarecie Tey. Po upadku komunizmu zaangażował się w politykę, zdobywając mandat posła sejmu I kadencji z ramienia utworzonej przez siebie Polskiej Partii Przyjaciół Piwa. Największą popularność przyniosła mu jednak rola gangstera „Siary” Siarzewskiego w serii filmów o Kilerze. W późniejszych latach zajął się rolnictwem i hodowlą, okazjonalnie pisując felietony na tematy polityczne.
Marzena Kipiel-Sztuka (1965-2024) – aktorka
Polska aktorka, znana przede wszystkim z roli Halinki Kiepskiej w Świecie według Kiepskich. Poza swoją sztandarową rolą zagrała w paru filmach i serialach, a także występowała wokalnie oraz jako stand-uperka. Przyczyną jej przedwczesnego zgonu była choroba nowotworowa.
Orest Lenczyk (1942-2024) – trener
Utytułowany, długowieczny trener, a zarazem jedna z najbarwniejszych postaci w polskim środowisku piłkarskim. Orest Lenczyk trzykrotnie zdobywał mistrzostwo Polski (dwa razy z Wisłą Kraków i raz ze Śląskiem Wrocław), a na ligowym podium stawał także z Ruchem Chorzów, GKS-em Bełchatów i Stalą Mielec. Jego rodzina pochodziłą ze Lwowa, a sam Orest Lenczyk był grekokatolikiem.
Tadeusz Woźniak (1947-2024) – muzyk
W roli piosenkarza Tadeusz Woźniak zostanie zapamiętany raczej jako artysta jednego przeboju, ale za to jakiego! Jego Zegarmistrz światła to niezwykle poetycka, choć krótka, a przy tym barwna i dramatyczna etiuda na temat odchodzenia. I choć przyniosła ona Woźniakowi nagrodę główną na festiwalu w Opolu w 1972 r., to po dziś dzień nie utraciła nic ze swojej świeżości. Warto jednak również pamiętać, że Tadeusz Woźniak to przede wszystkim kompozytor, zarówno piosenek, jak i muzyki filmowej i teatralnej.
Jerzy Stuhr (1947-2024) – aktor
Ścisły top polskiego aktorstwa. Legendą okryły się jego role komediowe, chociażby w Seksmisji, Kingsajzie czy Kilerze. Próbował również udowodnić, że „śpiewać każdy może, trochę lepiej lub trochę gorzej”. Nie zapomniał o tym zresztą także w późniejszych latach, dubbingując osła ze Shreka. Przede wszystkim był jednak legendą polskiego teatru.
Franciszek Smuda (1948-2024) – trener
W ubiegłym roku pożegnaliśmy, niestety, wielu znanych polskich trenerów piłkarskich, a nawet selekcjonerów kadry narodowej. Jednym z nich był Franciszek Smuda, który dwanaście lat temu przygotowywał naszą reprezentację do historycznego EURO 2012. Zdobywał mistrzostwo Polski z Wisłą Kraków i Widzewem Łódź, z którym zagrał także w Lidze Mistrzów. Zostanie zapamiętany jako postać barwna, a jednocześnie trener w starym stylu. Po dziś dzień krążą anegdoty o tym, że selekcjoner Smuda używał laptopa jako… podkładki pod kawę. Zasłynął również ciętym językiem i zabawnymi lapsusami: w 2012 r. chciał rozgrywać mecz ze Związkiem Radzieckim, uznał, że w kadrze nie trzeba zatrudniać psychologa, „bo nie mamy w drużynie wariatów”, a reprezentacja Ugandy była dla niego „afrykańską drużyną, która pałęta się po buszu”.
Rena Rolska (1932-2024) – piosenkarka
Naprawdę nazywała się Regina Rollinger-Jonkajtys. Jako piosenkarka zadebiutowała już w 1955 r. na antenie polskiego radia. Nagrody na festiwalach w Opolu i Sopocie zdobywała w latach sześćdziesiątych, stając się popularną piosenkarką. Do jej najbardziej znanych piosenek należą Złoty pierścionek, Oczy czarne czy Widzisz, mała, jak to jest. Na początku lat osiemdziesiątych zakończyła karierę estradową i poświęciła się pasji plastycznej.
Felicjan Andrzejczak (1948-2024) – piosenkarz
Człowiek, któremu udało się coś z pozoru niemożliwego, czyli zastąpienie Krzysztofa Cugowskiego jako wokalisty Budki Suflera. Felicjan Andrzejczak zrobił to na tyle dobrze, że nagrania z jego wokalem – zwłaszcza Jolka, Jolka, pamiętasz, Noc Komety i Czas Ołowiu po dziś dzień wzbudzają u polskich miłośników rocka ciarki. Po epizodzie w Budce Suflera kontynuował karierę jako solista, wydając kilka albumów.
Maggie Smith (1934-2024) – aktorka
Znana i wielokrotnie nagradzana brytyjska aktorka. Jako jedna z nielicznych w historii zdobyła tzw. potrójną koronę aktorstwa, czyli trzy najbardziej prestiżowe nagrody w różnych dziedzinach: Oscara za role filmowe, Emmy za występy telewizyjne i Tony za teatr. Była także laureatką trzech Złotych Globów, uzyskała tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Cambridge oraz tytuł szlachecki. Do jej najbardziej pamiętnych ról należą te w Suicie kalifornijskiej, Pełni życia panny Brodie czy Podróżach z moją ciotką oraz oczywiście rola prof. Minerwy McGonagall w serii filmów o Harrym Potterze.
Leszek Moczulski (1930-2024) – polityk
Z wykształcenia historyk i prawnik, karierę rozpoczynał jako dziennikarz i publicysta. Bardzo szybko zaangażował się w działalność opozycyjną wobec władz komunistycznych, stając się jej czołową postacią w latach siedemdziesiątych. W roku 1977 r. został współtwórcą Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, a dwa lata później partii politycznej, z którą był najbardziej kojarzony: Konfederacji Polski Niepodległej. To właśnie w środowisku skupionym wokół Moczulskiego po raz pierwszy padły hasła o dążeniu do pełnej niepodległości Polski, a nie tylko wywalczenia u władz poprawy warunków ekonomicznych. Moczulski wraz z KPN był obecny w polskiej polityce także po upadku komunizmu, startując m.in. w pierwszych powszechnych wyborach prezydenckich w 1990 r. Do 1997 r. sprawował mandat posła, a później zajął się działalnością naukową i wydawniczą.
Philip Zimbardo (1933-2024) – psycholog
Jedna z najbardziej wyrazistych postaci w światowej psychologii. Zimbardo, Amerykanin włoskiego pochodzenia, zasłynął przede wszystkim przeprowadzeniem eksperymentu więziennego, podczas którego w piwnicach Uniwersytetu Stanforda zamknięto dwudziestu czterech zdrowych studentów, dzieląc ich na więźniów i strażników. Eksperyment, choć odważny i szeroko komentowany, wzbudza również po dziś dzień liczne kontrowersje związane z nieprawidłowościami podczas przeprowadzania oraz wyciąganiem niewłaściwych wniosków. Zimbardo opublikował ponadto szereg popularnych książek i założył wiele instytutów. Jego postać i dokonania wzbudzają jednak w środowiskach naukowych skrajne opinie.
Andrew Schally (1926-2024) – biochemik
Tak naprawdę miał na imię Andrzej Wiktor i był Polakiem z Wilna. Urodził się przed wojną jako syn gen. Kazimierza Schally’ego, legionisty i szefa gabinetu prezydenta Ignacego Mościckiego. Wojnę spędził w Rumunii, a następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii. W późniejszych latach pracował również w Kanadzie i USA, a w 1962 r. przyjął obywatelstwo amerykańskie. Prowadził zaawansowane badania nad wydzielaniem hormonów w podwzgórzu mózgu, za które otrzymał w 1977 r. nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny.
Wieczny odpoczynek racz zmarłym dać, Panie, a światłość wiekuista niechaj im świeci.
Niech odpoczywają w pokoju wiecznym. Amen.
