adeste-logo

Wesprzyj Adeste
Sprawdź nowy numer konta

Wesprzyj
Cykl slawistyczny, Wiara, Z życia Kościoła

„Sub utraque specie”, czyli „pod obojí”

Alfons Mucha, także jest to do swobodnego użytku.

Alfons Mucha "Jiří z Poděbrad - husycki król"

Pod koniec lipca 1419 roku doszło do słynnej I defenestracji praskiej, czyli wyrzucenia przez okno siedmiu rajców podczas kłótni w Radzie Miasta. W Pradze wybuchły zamieszki, których skutkiem było ogólnokrajowe powstanie husyckie. Walczący ramię w ramię powstańcy od początku byli podzieleni w kwestiach programowych.

Bardziej radykalne odłamy, taboryci i sierotki, skupili się w południowoczeskim Táborze. Ci drudzy nazwali się tak po śmierci Jana Žižki. Dla utrakwistów natomiast centrum była Praga. Nazwa „utrakwiści” wywodzi się od łacińskiego zwrotu „sub utraque specie”, co znaczy „pod obiema postaciami” i odnosi się do komunii świętej.

Taboryci i sierotki byli pochodzącymi głównie z warstw niższych rewolucjonistami. Domagali się reform religijnych, jak i społecznych. Poza czterema artykułami praskimi (obejmującymi: swobodę głoszenia Słowa Bożego, Komunię pod obiema Postaciami, odebranie duchowieństwu dóbr i władzy, publiczne karanie za grzechy ciężkie) dążyli również do powszechnej wspólnoty majątkowej.

Žižka wiedział, jak wykorzystać potencjał radykałów. Wymyślił taktykę taborów, czyli walki w specjalnych wozach bojowych. Piechota w nich ukryta mogła spokojnie odpierać oparte na jeździe armie katolickie. Jan Žižka dowodził armią, mimo iż był niemal niewidomy. Opierał się na słownych raportach swoich podkomendnych.

Husyci walczyli pod sztandarami z czerwonym kielichem na czarnym tle.

„HIC EST ENIM CALIX…”

Słowo „kielich”, jak większość polskiego słownictwa religijnego, pochodzi z języka czeskiego. Czeski „kalich” natomiast pochodzi od łacińskiego „calix”. Kto zna formuły mszy świętej po łacinie, ten na pewno kojarzy słowa „HIC EST ENIM CALIX SANGUINIS MEI, NOVI ET AETERNI TESTAMENTI” („TO JEST KIELICH KRWI MOJEJ, NOWEGO I WIECZNEGO PRZYMIERZA”).

Właśnie od słowa „calix” pochodzi drugie określenie umiarkowanego ugrupowania – utrakwistów – kalikstyni. Byli oni przede wszystkim przedstawicielami czeskiego rycerstwa i mieszczaństwa. Ich hasła były bardziej wyważone – chcieli udzielania komunii świętej sub utraque specie, sprawowania liturgii w języku czeskim i ograniczenia stanu posiadania duchownych. Mimo iż wspierali taborytów w walce, dość szybko zaczęli negocjować z królem Zygmuntem Luksemburskim warunki ewentualnego porozumienia. Jednakże potrzeba było klęsk pięciu krucjat, żeby przekonać Luksemburczyka do kompromisu

Zobacz też:   „Bóg, twój Bóg, namaścił ciebie olejkiem radości...”

W 1431 roku pod Lipanami koalicja katolików i kalikstynów, pod dowództwem husyty Diviša Bořka, rozbiła taborytów i sierotki. W walce zginął ich hetman, Prokop Wielki. Utrakwiści w zamian za uznanie papieża i praw królewskich Zygmunta uzyskali kompaktaty praskie. Na ich mocy powstał katolicki Kościół utrakwistyczny. Miał on swobodę odprawiania w języku czeskim i udzielania Komunii Świętej w obu postaciach. Był on autonomiczny wobec Kościoła rzymskiego; arcybiskup praski był wybierany przez sejm. Pierwszym takim biskupem był Jan z Rokycan.

Porozumienie zostało zerwane przez papieża w reakcji na działania króla Jerzego z Poděbrad. Był on królem, wiernym Kościoła utrakwistycznego, wybranym w drugiej połowie XV wieku przez sejm. Nie udało mu się dogadać z biskupem Rzymu; dopiero powstanie utrakwistów, zakończone Ugodą Kutnohorską w 1485 roku, zabezpieczyło przywileje Czechów.

Likwidacja swobód

Kościół utrakwistyczny trwał w pokoju z Rzymem aż do wojny trzydziestoletniej w pierwszej połowie XVII wieku. Czechy były punktem zapalnym dla tej wojny. Utrakwiści opowiedzieli się po stronie protestanckiej. Przegrana sprawiła, że po zakończeniu wojny kompaktaty praskie zostały ostatecznie zlikwidowane.

I tak zakończyła się próba połączenia nauk księdza Jana Husa z codziennym katolicyzmem. Niecałe dwieście lat trwania katolickiego Kościoła husyckiego zaowocowało wielkim rozwojem języka czeskiego. Były też zatrute owoce – tendencje antyrzymskie nasiliły się i zaczęły obejmować również poważne kwestie doktrynalne. Rozpoczęła się tradycja czeskich, protestanckich myślicieli, jednoznacznie atakujących katolicką wiarę.  

Wojny husyckie są kanwą drugiego ważnego dzieła twórcy Wiedźmina, Andrzej Sapkowskiego. Mowa o tak zwanej Trylogii husyckiej, w której skład wchodzą Narrenturm, Boży wojownicy i Lux perpetua.

Jan Vilímek – “Jan Žižka”

Adeste promuje jakość debaty o Kościele, przy jednoczesnej wielości głosów. Myśli przedstawione w tekście wyrażają spojrzenie autora, nie reprezentują poglądów redakcji.

Stowarzyszenie Adeste: Wszelkie prawa zastrzeżone.

Podoba Ci się to, co tworzymy? Dołącz do nas

2 komentarze

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.

The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.