Myślenie o emeryturze wielu z nas, młodych, może wydawać się odległe i mało istotne. Jednak to właśnie teraz jest najlepszy czas, aby zacząć planować swoją finansową przyszłość. Wczesne zainteresowanie się tym tematem pozwala nie tylko na zbudowanie solidnego fundamentu dla przyszłego bezpieczeństwa finansowego, lecz także na skorzystanie z długoterminowych korzyści wynikających z efektu procentu składanego i elastyczności inwestycyjnej.
Tak zwany trzeci filar to jeden z elementów polskiego systemu emerytalnego. System ten, jak zaraz zobaczymy, jest dość skomplikowany. Wiąże się on jednak z naszą finansową przyszłością, toteż warto zrozumieć jego działanie i jak najwcześniej zacząć samemu troszczyć się o godną emeryturę. Jednym – choć nie jedynym – ze sposobów jest właśnie wspomniany trzeci filar.
Repartycja czy kapitalizacja?
Współczesny system emerytalny w Polsce jest wypadkową kilku różnych systemów i rozwiązań kształtowanych w toku przemian ustrojowych i gospodarczych oraz pomysłów kolejnych rządów. Posiada on jednak trzy najważniejsze elementy nazywane potocznie filarami.
Pierwszy filar to obowiązkowy, powszechny system emerytalny oparty na zasadzie repartycji. Repartycja polega na tym, że składki wpłacane przez osoby pracujące są przekazywane na bieżące wypłaty dla emerytów. Jego funkcjonowanie jest więc zależne od czynników demograficznych. Pierwszy filar zarządzany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).
Drugi filar, również obowiązkowy, jest oparty na kapitalizacji. Jest on zdecydowanie najbardziej kontrowersyjny, zagmatwany i najczęściej zmieniany w ostatnich latach. Część składek emerytalnych odprowadzanych do ZUS-u jest przekazywana na specjalne subkonto w ZUS lub do otwartego funduszu emerytalnego (OFE). Emerytura z drugiego filara jest zależna od wyników funduszu. Warto podkreślić, że – w przeciwieństwie do pierwszego filara – środki zgromadzone w ramach drugiego filara podlegają dziedziczeniu.
Trzeci filar
Trzeci filar zasadniczo różni się od dwóch pozostałych. Przede wszystkim, w przeciwieństwie do pierwszego i drugiego, jest on dobrowolny. W jego skład wchodzą różne dobrowolne produkty finansowe i plany emerytalne. Do tych pierwszych możemy zaliczyć konta IKE i IKZE, natomiast do tych drugich rozwiązania takie jak PPK i PPE (źródło).
Żeby jednak nie pogubić się w gąszczu skrótów, zacznijmy na spokojnie od końca. Pracownicze programy emerytalne (PPE) to dobrowolne programy oferowane przez pracodawców. Składkę, nie niższą niż 3,5% wynagrodzenia, opłaca pracodawca. Wypłata środków po sześćdziesiątym roku życia jest zwolniona z podatku od zysków kapitałowych (potocznie nazywanego podatkiem Belki). Środki są również zwolnione z podatku od spadków i darowizn.
Nieco inaczej działają PPK, czyli pracownicze plany kapitałowe. Tu składki pochodzą z trzech źródeł – od pracodawcy, od pracownika i od Skarbu Państwa. Wpłata pracodawcy wynosi 1,5% wynagrodzenia, a pracownika 2% z możliwością zwiększenia do 4%. Państwo wpłaca jednorazową składkę powitalną w wysokości 250 zł, a następnie 240 zł rocznie. Wypłaty podlegają podobnym zasadom i ulgom podatkowym co w przypadku PPE. Dodatkowo można przenosić środki pomiędzy różnymi PPK czy PPE, np. w razie zmiany pracy.
IKE, IKZE, OIPE…
W ramach trzeciego filara można oszczędzać również poprzez konta emerytalne. Najpopularniejszym z nich jest indywidualne konto emerytalne (IKE). IKE może być realizowane jako lokata bankowa, inwestycja w obligacje czy fundusz inwestycyjny, a nawet konto maklerskie. Środki można wypłacać w dowolnym momencie, ale po ukończeniu sześćdziesiątego roku życia uzyskuje się zwolnienie z podatku Belki. Wpłaty nie mogą z kolei przekroczyć rocznego limitu w wysokości trzykrotności średniego miesięcznego wynagrodzenia – w 2024 roku jest to 23 472 zł.
Podobnym rozwiązaniem jest indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego (IKZE). Różnica polega na tym, że środki nie są zwolnione z podatku Belki. Zamiast tego wpłaty odlicza się od podstawy opodatkowania, uzyskując tym sposobem coroczną ulgę podatkową. Roczny limit wpłat na IKZE jest mniejszy niż na IKE – w 2024 roku wynosi on 9 388 zł 80 gr dla osób fizycznych i 14 083 zł 20 gr dla samozatrudnionych. Każdy obywatel Polski może posiadać jedno konto IKE i jedno konto IKZE. Chcąc otworzyć np. nowe konto IKE w innym banku, należy złożyć specjalny wniosek, by zamknąć stare i przenieść wszystkie środki na nowe.
Do grupy kont emerytalnych zalicza się również OIPE, czyli ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny. To projekt Unii Europejskiej skierowany do obywateli państw członkowskich. W Polsce ustawa o OIPE została przyjęta i podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę jesienią 2023 roku. Jest to więc produkt bardzo nowy i póki co mało rozwinięty. Zasady są bliźniacze jak w przypadku konta IKE, obowiązuje również taki sam roczny limit wpłat. W przeciwieństwie do IKE i IKZE, OIPE nie umożliwia jednak samodzielnego inwestowania, a jedynie zakup gotowych strategii inwestycyjnych (źródło).
Emerytura na własnych warunkach
Oczywiście trzeci filar emerytalny to niejedyny sposób na emeryturę na własnych warunkach. Wpływ na naszą finansową przyszłość mogą mieć setki działań, takich jak: edukacja finansowa, oszczędzanie, inwestowanie czy budowa źródeł dochodu pasywnego. Tak naprawdę kluczowy nie jest nawet dobór odpowiednich rozwiązań czy pomysłów, ale właściwe podejście.
Dostatnia emerytura będzie zawsze wypadkową wielu decyzji podejmowanych na przestrzeni całego życia, ale i czynników, na które nie mamy wpływu. Warto jednak zatroszczyć się o te, które są od nas zależne. Im wcześniej zaczniemy myśleć o niezależności i bezpieczeństwie finansowym, tym większą będziemy mieć szansę na ich osiągnięcie. A wówczas emerytura nie będzie wiązała się z oczekiwaniem na ustawowo określony wiek i wypłaty z ZUS-u, ale z samodzielną decyzją o udaniu się na zasłużony odpoczynek po wypracowaniu satysfakcjonującego poziomu finansowego.
Nie ma jednego dobrego przepisu na godną emeryturę. Każdy z nas ma inne możliwości, sytuację rodzinną i uwarunkowania, a także ambicje. Takim złotym środkiem nie jest również trzeci filar emerytalny. Warto jednak go znać i rozumieć możliwości, jakie oferuje. Większości z nas może on bowiem ułatwić zarządzanie finansami.