Nowy błogosławiony

Człowiek szalenie skromny, przyjazny i bliski. Ze względu na emanującą dobroć i życzliwość nazywano go „uśmiechniętym papieżem”. Jego życie, podobnie jak zawołanie biskupie, można określić jednym słowem — pokora. Kiedy umarł, płakał po nim nie tylko Rzym, lecz cały Kościół i świat. Mowa o Janie Pawle I, który dzisiaj, 4  września, zostaje nowym błogosławionym papieżem w Kościele.

Albino Luciani przyszedł na świat 17 października 1912 r. we wsi Forno di Canale (dzisiaj Canale d’Agordo) we Włoszech. Ze względu na słaby stan zdrowia od razu został ochrzczony przez położną Marię Fiocco – kuzynkę Lucianich. Po trzech dniach miejscowy proboszcz uznał ważność chrztu, który dopełnił w kościele.

Mały Albino miał i wady, i zalety. Nie był idealnym chłopcem. Ze wspomnień rodzeństwa wyłania się obraz bardzo ruchliwego i żywego młodzieńca. Warto wspomnieć, że wychowywał się w dość ubogiej rodzinie.

Albino bardzo chętnie czytał książki, co sam potwierdza w Listach do sławnych postaci. „Miałem siedem lat, kiedy po raz pierwszy przeczytałem Twoje przygody. Nie umiem Ci powiedzieć, jak mi się podobały i jak często do nich wracałem. Bo w Tobie widziałem siebie samego, w Twoim otoczeniu – moje. Ileż razy biegłeś po lesie, przez pola, brzegiem morza, drogą! A z Tobą Lis i Kot, pies Medor, chłopcy, którzy bili się książkami. Zdawało mi się, że to moje wyprawy, moi towarzysze, drogi i pola moich stron rodzinnych” (Luciani A., 1982, s. 61).

Kiedy Albino skończył dziesięć lat, do jego rodzinnej parafii przybył zakonnik kapucyn, aby głosić kazania wielkopostne. Od tego momentu młodzieniec poczuł, że jego powołaniem jest droga kapłańska. W 1923 r. napisał do ojca list z prośbą o pozwolenie na pójście do seminarium. List, który otrzymał w odpowiedzi, Albino miał już zawsze nosić przy sobie wraz ze zdjęciem mamy. „Mam nadzieję, że kiedy zostaniesz księdzem, będziesz po stronie biednych, ponieważ Chrystus był razem z nimi” (J. Skrobisz, Pokora. Historia życia Jana Pawła I, 2022, s. 48).

Student

W wieku zaledwie dwunastu lat został przyjęty do niższego seminarium w Feltre. Jak podają świadectwa, najprawdopodobniej pod koniec zakończenia nauki Albina dopadły wątpliwości co do jego powołania. W tym czasie miał się spowiadać u o. Leopolda Mandicia przyszłego świętego. To właśnie on mógł wpłynąć na decyzję o kontynuowaniu formacji seminaryjnej.

Pięć lat później, w roku 1928, Luciani wstąpił do Seminarium Gregoriańskiego w Belluno i rozpoczął studia filozoficzne i teologiczne. W trakcie nauki wyróżniał się wysokimi zdolnościami intelektualnymi. 10 lutego 1935 r. kleryk Albino otrzymał diakonat. Ze względu na jego młody wiek przełożeni – przekonani o stałości powołania – wystosowali prośbę o dyspensę od kanonicznego wieku do samego papieża. I tak 7 lipca 1935 r., gdy Albino Luciani skończył dwadzieścia trzy lata, przyjął święcenia kapłańskie.

Kapłan

Jego pierwszą placówką była parafia w rodzinnym Forno di Canale. Tam nie tylko z zapałem podejmował wiele trudnych obowiązków wynikających z posługi duszpasterskiej, lecz także uczył religii w Instytucie Technicznym Przemysłu Wydobywczego.

Przełożeni, widząc jego gorliwość w pracy duszpasterskiej, dwa lata później powołali go na stanowisko wicerektora seminarium w Belluno. W trakcie pracy w seminarium podjął studia na Uniwersytecie Gregoriańskim, które zakończył doktoratem z teologii dogmatycznej.

Następnie ks. Albino został mianowany kanclerzem biskupim. Jego wielkim osiągnięciem w tym czasie było zorganizowanie w 1949 r. Kongresu Eucharystycznego w Belluno. W tym samym roku opublikował swoją książkę poświęconą katechetyce Catechetica in Bricciole (tłum. „Katechetyka w okruchach”), która była następstwem nominacji na dyrektora wydziału katechetycznego.

Na samym początku 1952 r. zmarł ojciec Lucianiego. Syn zadedykował mu swoją pracę magisterską, która została wydana dwa lata przed śmiercią ojca.

Później – po ks. Pietro Rizzardinim, który osiągnął wiek emerytalny – Albino awansował na wikariusza generalnego swojej diecezji, aby ostatecznie zostać mianowanym kanonikiem katedry.

Biskup

22 października 1958 r. w Kościele powołano na urząd Stolicy Piotrowej nowego papieża, patriarchę Wenecji Angelo Roncalliego, który przyjął imię Jan XXIII. To on odegrał bardzo ważną rolę w życiu Albino Lucianiego. Już dwa miesiące po objęciu urzędu, na pierwszym konsystorzu, papież wybrał Lucianiego na biskupa diecezji Vittorio Veneto.

Albino Luciani jako swoje biskupie motto obrał słowo: humilitas (tłum. „pokora”). Zamieszkał w skromnych warunkach zamku San Marino. Nosił zwykłą sutannę. Często bez zapowiedzi odwiedzał chorych i cierpiących. Jego środkiem lokomocji był rower lub zużyty, stary samochód.

W trakcie jego posługi duszpasterskiej dało się zauważyć, że Luciani był bardzo wrażliwy na problemy społeczne i zależało mu na bezpośrednim kontakcie z wiernymi. Wzorując się na św. Franciszku Salezym, z zaangażowaniem zachęcał do aktywnego udziału świeckich w życiu Kościoła. Zwracał również uwagę na życie duchowieństwa, dbał o współpracę między księżmi, a także troszczył się o powołania i formację młodzieży.

Czas Soboru i lata posoborowej reformy

W 1962 r. papież Jan XXIII otworzył obrady Soboru Watykańskiego II. Albino Luciani brał udział we wszystkich czterech sesjach. Dla nas, Polaków, może być ciekawy fakt, że w trakcie soboru doszło do spotkania między innymi z błogosławionym kard. Stefanem Wyszyńskim.

Po soborze biskup Vittorio Veneto niestrudzenie wyjaśniał zagadnienia reformy liturgicznej, dowartościowania laikatu, kontaktu z Trzecim Światem oraz kwestie dotyczące ekumenizmu. Jako posłuszny pasterz opowiadał się za nauczaniem papieskim zawartym w kwestionowanej wówczas encyklice Humanae Vitae.

Patriarcha Wenecji

15 grudnia 1969 r. rozpoczął się nowy okres dla biskupa Lucianiego. Papież Paweł VI ogłosił nominację jego osoby na patriarchalną stolicę Wenecji. Albino Luciani przybył do Wenecji 8 lutego 1970 r. Po powitaniu przed bazyliką św. Marka przez władzę miasta odbył się skromny ingres do katedry. Od początku patriarcha Wenecji angażował się w sprawy miasta i swojej diecezji, pomagał ludziom odrzuconym przez społeczeństwo. W każdym calu realizował swoją wizję Kościoła ubogich i dla ubogich. Pewnego razu nakazał sprzedaż złota w kościołach, aby zapewnić pieniądze na pomoc niepełnosprawnym dzieciom. Zyskiwał przez to uwielbienie tłumów, choć wcale o to nie zabiegał.

16 września 1972 r. na pielgrzymkę do Wenecji przyjechał Paweł VI. Wówczas papież włożył na ramiona Lucianiego swoją stułę. Ten symboliczny gest był zapowiedzią wyniesienia patriarchy Wenecji do godności kardynalskiej, które miało miejsce 5 marca 1973 r.

Warto odnotować w biografii przyszłego papieża wyjazd poza Wenecję przedstawiony w filmie Jan Paweł I – uśmiech Boga. Luciani odwiedził wtedy Fatimę, gdzie spotkał się z siostrą Łucją dos Santos, ostatnią z trojga pastuszków, którym w 1917 r. objawiła się Matka Boża. W trakcie spotkania – ku zdumieniu przyszłego papieża – siostra Łucja zwracała się do niego „ojcze święty” (Papa Luciani – Il sorriso di Dio [w:] youtube.com). 

Papież

6 sierpnia 1978 r. zmarł papież Paweł VI. Wieczorem 25 sierpnia rozpoczęło się konklawe, podczas którego już drugiego dnia, 26 sierpnia (kiedy w Polsce obchodzone jest święto Matki Boskiej Częstochowskiej), po raz trzeci w XX w. na papieża wybrano patriarchę Wenecji.

Albino Luciani był pierwszym papieżem, który przyjął podwójne imię – Jan Paweł. Chciał przez to zaznaczyć, że będzie się odwoływać do spuścizny jego dwóch poprzedników – Jana XXIII i Pawła VI – oraz do postaci apostołów Jana i Pawła. 

Jako jeden z pierwszych następców św. Piotra sprzeciwił się papieskiej koronacji oraz zrezygnował z lektyki, w której noszono jego poprzedników. Nie nosił także tiary, która jego zdaniem symbolizowała przepych i luksus. Od swoich podwładnych oczekiwał tego samego, że będą żyli skromnie, bez nadmiernych wygód. I zachęcał ich do tego własnym świadectwem życia.

W czasie swojego trwającego trzydzieści trzy dni pontyfikatu nie zdążył wydać żadnej encykliki ani listu apostolskiego. Jednak pozostały po nim wygłoszone środowe audiencje generalne. Najważniejszym jego celem jako następcy św. Piotra miała być reforma Banku Watykańskiego, znanego z korupcji i prania brudnych pieniędzy. Z tego powodu po śmierci Jana Pawła I powstały różne teorie spiskowe, jedna z nich została opisana w książce W imieniu Boga Davida Yallopa.

Do historii pontyfikatu Jana Pawła I przeszła audiencja Nikodema, patriarchy moskiewskiego i leningradzkiego. Do tego niebywałego spotkania doszło 5 września 1978 r. Audiencja zakończyła się szokującym wydarzeniem. Nikodem zmarł na zawał serca w obecności samego papieża.

Niedługo potem odszedł również sam Jan Paweł I. Gdy wczesnym rankiem 28 września 1978 r. współpracownicy weszli do jego pokoju, znaleźli papieża nieżywego. Dwieście sześćdziesiąty trzeci następca św. Piotra zmarł nagle na atak serca – jak podał wówczas Watykan. Jan Paweł I został pochowany w Grotach Watykańskich 4 października 1978 r., we wspomnienie liturgiczne św. Franciszka z Asyżu.

Ku beatyfikacji

Proces kanoniczny Albino Lucianiego został otwarty w 2003 r. Jego wicepostulatorką została Stefania Falasca, watykanistka gazety „Avvenire” Episkopatu Włoch. W 2017 r. uznano heroiczność cnót papieża Jana Pawła I. Pod koniec 2021 r. Stolica Apostolska poinformowała o zaaprobowaniu dekret o uznaniu cudu za wstawiennictwem Sługi Bożego Albino Lucianiego. Dotyczył on jedenastoletniej dziewczyny w Buenos Aires w Argentynie, która cierpiała na ostrą encefalopatię oraz odporną na leczenie epilepsję, charakteryzującą się codziennymi napadami padaczkowymi. Dziewczynka – mimo fatalnych rokowań lekarzy – wyzdrowiała w 2011 r. (Znamy datę beatyfikacji papieża Jana Pawła I [w:] ekai.pl).

Dzisiaj, 4 września, kiedy Kościół raduje się z wyniesienia Jana Pawła I do godności błogosławionego, warto się pochylić nad jego życiem i naśladować go. To, co przede wszystkim przykuwa uwagę w jego historii, to cnoty pokora i nadzieja, które wydają się – podobnie jak sam papież – zapomniane w dzisiejszych czasach. Być może to właśnie nadzieja, która towarzyszyła Albino Lucianiemu w różnych trudnych momentach jego życia, sprawiała, że zamiast rozpaczać, uśmiechał się. Ta nadzieja może dodać nam odwagi do dawania świadectwa wiary w naszych środowiskach, które często są nastawione na dążenie do sukcesu i nadmierną konsumpcję.

Biografia została opracowana na podstawie następujących pozycji:

Falasca S., Profilo biografico [w:] fondazionevaticanagpi.va.

Dopierała K., Księga papieży, 2019.

Skrobisz J., Pokora. Historia życia Jana Pawła I, 2022.