Kolejnym artykułem w niniejszym cyklu będzie zgodnie z chronologią Kodeksu prawa kanonicznego sakrament Eucharystii. Przez to, że spora część z nas, przynajmniej tak zakładam, uczęszcza na msze święte regularnie i spożywa Najświętszą Ofiarę, może się wydawać, że o Eucharystii wiemy już wszystko. Czy aby na pewno?
Najświętsza Eucharystia. To tytuł III pierwszej części Kodeksu, zawierającej prawdę o sakramentach. Zwróćmy uwagę, że żaden inny sakrament nie otrzymał przymiotnika „najświętszy”. Czy to znaczy, że są sakramenty lepsze i gorsze? Tak bym tego nie ujęła, choć kan. 897 definiuje Eucharystię jako „najbardziej czcigodny sakrament”. Jest to też sakrament bardzo rozbudowany. Podczas mszy świętej wydarza się rzecz najistotniejsza dla Kościoła.
Sprawowanie Eucharystii
Ten rozdział Kodeksu jest niezwykle krótki, co może na pierwszy rzut oka wydać się dziwne. Pamiętajmy jednak, że na prawo kanoniczne składają się także księgi liturgiczne, które szczegółowo regulują kwestie liturgiczne mszy świętej. Kto ją sprawuje? Ksiądz? A może sam Chrystus? Kanon 899 wskazuje, że Eucharystia to czynność nie tylko samego Chrystusa, ale i Kościoła. Rola kapłana jest tutaj wyjątkowa. W końcu to przez niego dokonuje się Najświętsza Ofiara. My, Lud Boży, gromadzimy się jako jeden Kościół. W rozdziale tym zaznacza się również, że sprawowanie Eucharystii należy tak zorganizować, żeby wszyscy uczestnicy uzyskali z niej jak największe owoce, tj. przybliżali się do Zbawienia.
Szafarz Najświętszej Eucharystii
Może nim być wyłącznie kapłan ważnie wyświęcony. Nie mylmy go z szafarzem Komunii Świętej. Natomiast bez względu na to, jak bardzo „wierzący” jest ksiądz, jeśli tylko jego święcenia były ważne, to i Eucharystia przez niego sprawowana będzie ważna. Inna kwestia to to, czy będzie to Eucharystia sprawowana godziwie. Nawet jeśli ukarze się księdza, np. w ramach suspensy zakazem odprawiania mszy świętej, to nadal będzie ona ważna. Nie zmienia to faktu, że nie będzie ona godziwa. Aby Eucharystia sprawowana była godziwie, nie tylko ksiądz nie może mieć zakazu jej odprawiania, ale także niezbędne jest, by przestrzegał kodeksowych przepisów. Ciekawe są kanony 904 i 906, gdyż z początku wydaje się, że nakazy w nich zawarte wzajemnie się wykluczają. Kanon 904 mówi o tym, iż konieczne jest, by kapłan jak najczęściej odprawiał mszę świętą, czyli najlepiej codziennie, i dalej: „której [odprawianie – przyp. autora] nawet gdy nie ma wiernych, stanowi czynność Chrystusa i Kościoła, którą sprawując kapłani wypełniają swoje główne zadanie”. Z kolei kan. 906 wskazuje, że „bez słusznej i uzasadnionej przyczyny kapłan nie powinien odprawiać Ofiary eucharystycznej bez udziału w niej choćby jednego wiernego”. Pozornie sprzeczne zapisy, choć moim zdaniem odzwierciedlające prawdę na temat Eucharystii – jest ona największym przejawem altruizmu. Bóg ofiarował się i ofiarowuje w każdej mszy świętej – nie dla siebie, ale dla nas. Stąd ważne, by jak najwięcej osób mogło czerpać z tego daru.
Ile mszy świętych może odprawić kapłan w ciągu jednego dnia?
Zwróćmy uwagę na kan. 905 mówiący o binacji i trynacji. Te enigmatyczne słowa oznaczają sprawowanie przez jednego księdza odpowiednio dwóch bądź trzech mszy świętych w ciągu jednego dnia. Zasada mówi, że jeden kapłan może odprawić dziennie jedną mszę świętą. Ma to na celu zachowanie powagi sakramentu. Binacja jest możliwa za zgodą ordynariusza miejsca, w przypadku gdy na danym terenie brakuje kapłanów i gdy wystąpi słuszna przyczyna, zaś trynację dopuszcza się, gdy zachodzi taka konieczność duszpasterska, ale tylko w niedziele i święta nakazane. Natomiast kan. 910 wymienia, kto może być szafarzem Komunii Świętej (nie mylić z szafarzem Najświętszej Eucharystii). I tak, szafarzy Komunii Świętej dzielimy na zwyczajnych, tj. biskupa, prezbitera i diakona. Nadzwyczajnym mogą zostać akolita albo wierny wyznaczony zgodnie z kan. 230 §3. A kanon ten głosi, że jeśli brakuje szafarzy i występuje taka konieczność, z uwagi na dobro Kościoła można wyznaczyć świeckich, aby wykonywali pewne obowiązki w zastępstwie księży. Chodzi o posługę słowa, przewodniczenie modlitwom liturgicznym, udzielanie chrztu, a także rozdzielanie Komunii Świętej.
W jakim wieku powinno się przystąpić po raz pierwszy do Komunii Świętej?
Pierwszy z kanonów odpowiadających na to pytanie wskazuje, że każdy ochrzczony, jeśli prawo tego nie zabrania, może i powinien być dopuszczony do Komunii Świętej. Czy to znaczy, że już pięciolatek może przystąpić do Pierwszej Komunii Świętej? Odpowiedź jest niejednoznaczna. Z pomocą przychodzi kan. 913 mówiący, że wymaga się, by osoby przystępujące do Pierwszej Komunii Świętej miały wystarczające rozeznanie oraz były dokładnie do niej przygotowane. Chodzi o to, by stosownie do swoich możliwości rozumiały tajemnice Chrystusa oraz mogły z wiarą i pobożnością przyjąć sakrament. Wyjątkiem jest niebezpieczeństwo śmierci. Wtedy wystarczy, by dziecko umiało przyjąć Ciało Chrystusa z szacunkiem i odróżniało Je od zwykłego chleba.
Obrzędy i ceremonie sprawowania Eucharystii
Kanony 924–930 mogą kojarzyć się nieco z przepisami liturgicznymi ze Starego Testamentu. Mnie ten fragment skojarzył się z Kodeksem Przymierza z Księgi Wyjścia, prawdopodobnie ze względu na charakterystyczną dla niego dokładność. Podobnie szczegółowe są bowiem przepisy regulujące „składniki” niezbędne do Przeistoczenia. Otóż Najświętszą Eucharystię sprawuje się z chleba i wina, do którego dolewa się trochę wody. Chleb musi być pszenny, świeży, przaśny. Natomiast wino naturalne, niezepsute i wytworzone z owocu winnego. Kanony te regulują także dopuszczalny język odprawiania mszy świętej, którym jest łacina lub inny język, pod warunkiem, że istnieją zgodnie z prawem zatwierdzone teksty liturgiczne w tym języku.
Czas i miejsce odprawiania mszy świętej
Mszę świętą można odprawiać o każdej godzinie i w każdym dniu, z wyjątkiem przypadków wskazanych w przepisach liturgicznych. Tu słusznie na myśl przychodzi nam Wielki Piątek. Jeśli chodzi zaś o miejsce, musi być ono święte, chyba że czego innego wymaga w danym przypadku konieczność. Ołtarz powinien być poświęcony lub pobłogosławiony. W sytuacjach wyjątkowych trzeba użyć odpowiedniego stołu, na którym koniecznie muszą znaleźć się obrus i korporał.
Podsumowanie
Eucharystia jako najgodniejszy z sakramentów została szczegółowo uregulowana w samym Kodeksie prawa kanonicznego, o księgach liturgicznych nie wspominając. Warto prześledzić, jak sprawowano ją od początków chrześcijaństwa – szybko spostrzeżemy, że schemat pozostał podobny. Pamiętajmy, żeby korzystać z łaski tego Sakramentu, zwłaszcza w obecnym czasie. Jest to tak wielki dar, że na dłuższą metę uczestnictwo w Eucharystii za pośrednictwem internetu bądź telewizji okaże się dla nas niewystarczające.