„Bóg, twój Bóg, namaścił ciebie olejkiem radości…”

Chrystus, Mesjasz, Pomazaniec – te trzy słowa, greckie, hebrajskie i polskie, oznaczają kogoś, kto został „namaszczony” czyli kogoś, na kim dokonano obrzędu wylania świętego oleju – przede wszystkim na głowę. Skąd tak ogromne znaczenie tej prostej, codziennej substancji w życiu Izraela i w działalności Kościoła?

W Wielki Czwartek w katedrach wokół biskupa gromadzi się większość prezbiterów z diecezji i razem celebrują mszę krzyżma, na której konsekruje się olej krzyżma i błogosławi olej chorych, a gdzieniegdzie także olej katechumenów. O co chodzi z tymi olejami? Zacznijmy od Biblii.

Oliwa jako płód ziemi

Oliwny olej stosowano w czasach starożytnych w trzech dziedzinach życia: w jedzeniu, w  higienie osobistej (w myciu się) i w lecznictwie, głównie w pielęgnacji ran. Był on jednym z najpospolitszych dóbr naturalnych, obok wina, sycery i moszczu. W Starym Testamencie ujawniają się zasadniczo trzy symboliczne funkcje oleju. Po pierwsze, jest on symbolem Bożego błogosławieństwa. „Jeśli będziecie słuchać pilnie nakazów, które wam dziś daję, miłując Pana, Boga waszego, i służąc Mu z całego serca i z całej duszy, ześle On deszcz na waszą ziemię we właściwym czasie, jesienny jak i wiosenny, i zbierzecie wasze zboże, moszcz i oliwę” (Pwt 11, 13-14).

Jego brak zaś jest oznaką sprzeniewierzenia się Bogu: „Ja sam więc zacząłem cię chłostać, pustoszyć ciebie za twoje grzechy. Będziesz jadł, lecz się nie nasycisz, bo czczość będzie w twoich wnętrznościach. Będziesz unosił [mienie], lecz nie zdołasz ocalić, a co ocalisz, oddam pod miecz. Będziesz siał, lecz żąć nie będziesz; będziesz wytłaczał oliwę, lecz oliwą się nie namaścisz; będziesz wyciskał moszcz, lecz nie będziesz pił wina” (Mi 6,15).

Po drugie, jest on symbolem radości. „Miłujesz sprawiedliwość, wstrętna ci nieprawość, dlatego Bóg, twój Bóg, namaścił ciebie olejkiem radości hojniej niż równych ci losem” (Ps 45,8). Po trzecie, posiada funkcję symbolicznego namaszczenia jako symbolu łaski i obecności Bożej. W Księdze Wyjścia Mojżesz otrzymuje polecenie przygotowania specjalnego oleju, który ma służyć do namaszczeń.

Namaszczano przedmioty kultu świątynnego, arcykapłanów i kapłanów, a także, począwszy od Saula, kandydatów na królów. Wydaje się, że te kultyczne namaszczenia wzięły się właśnie od oleju jako symbolu radości i Bożego błogosławieństwa. Pomazaniec Boży, obdarzony łaską, zostaje rozradowany nią. Zewnętrzną znakiem Bożego wybrania i pobłogosławienia jest obrzęd namaszczenia.

Jezus Chrystus = Jezus Mesjasz = Jezus Pomazaniec

Ta symbolika przeniesiona zostaje na nowotestamentalnego Pomazańca – Jezusa Chrystusa (Χριστός (Christós) oznacza właśnie kogoś, kto został namaszczony). Jezus Chrystus jest Bożym Wybrańcem, który w sposób szczególny został namaszczony na Zbawiciela. To, że używamy terminu „Chrystus” w bezpośrednim sąsiedztwie imienia Jezusa z Nazaretu, podkreśla, że namaszczenie Duchem Świętym jest związane nieodłącznie z istotą posłannictwa Syna Bożego.

Co więcej, wiara włącza nas w to namaszczenie – św. Paweł pisze: „Tym zaś, który umacnia nas wespół z wami w Chrystusie, i który nas namaścił, jest Bóg. On też wycisnął na nas pieczęć i zostawił zadatek Ducha w sercach naszych” (2 Kor 1,21-22).

Dlatego też Kościół używa oleju krzyżma do udzielania sakramentów. Olej krzyżma nie jest „poświęcony”, ale „konsekrowany”, co oznacza, że jest szczególnie dotknięty Duchem Świętym, Jego obecnością. Oleju tego używamy przy chrzcie (w Kościele zachodnim kapłan czyni nim znak krzyża na czole osoby chrzczonej) i bierzmowaniu (w Kościołach zachodnich biskup lub inny uprawniony przez niego kapłan czyni znak krzyża na czole, mówiąc „Przyjmij znamię Daru Ducha Świętego”, a we wschodnich kapłan namaszcza ważniejsze części ciała, mówiąc za każdym razem: „Pieczęć Daru Ducha Świętego”).

Przebóstwienie

Oba te namaszczenia skutkują napełnieniem Duchem Świętym – na mocy chrztu w nowego członka Kościoła wstępuje Duch Święty, zaś bierzmowanie go Nim przepełnia. W sakramencie święceń natomiast namaszczenie jest obrzędem dopełniającym, wyjaśniającym i pogłębiającym to, co stało się na mocy włożenia rąk na głowę wyświęcanego przez biskupa – czyli szczególne włączenie w Chrystusa, w Jego służebność i Jego wieczyste kapłaństwo.

Krzyżma używa się też przy konsekracji ołtarza. Wylewa się olej na mensę ołtarza i zostawia tak, by wsiąknął w nią. Kiedyś używano go także w obrzędach koronacji królewskiej. Do sakramentu namaszczenia chorych natomiast używa się oleju chorych, który nie jest konsekrowany, ale tylko błogosławiony w trakcie mszy krzyżma. Kapłan namaszcza nim czoło i ręce chorego, mówiąc najpierw „Przez to święte namaszczenie niech Pan w swoim nieskończonym miłosierdziu wspomoże ciebie łaską Ducha Świętego”, a potem „Pan, który odpuszcza ci grzechy, niech cię wybawi i łaskawie podźwignie”. Sakrament ten ma na celu przede wszystkim podźwignięcie chorego duchowo, w drugiej kolejności, jeśli tylko taka jest wola Boża, uzdrowienie fizyczne.

Obie te rzeczy dokonują się mocą Ducha Świętego. W modlitwie błogosławieństwa oleju chorych biskup modli się „ześlij z niebios Twojego Ducha Świętego Pocieszyciela, by moc Jego przeniknęła ten olej, który za sprawą Twoją wydało żywe drzewo dla pokrzepienia ciała. Niech Twoje święte błogosławieństwo sprawi, by ten olej stał się ochroną dla duszy i ciała każdego, kto będzie nim namaszczony; aby uwalniał od wszelkich cierpień, chorób i słabości”.

Wielki Czwartek

W ten uroczysty dzień celebruje się mszę świętą. Ma ona radosny charakter – śpiewa się na niej Glorię i kolor szat jest biały. Wokół biskupa gromadzi się wtedy prawie całe jego prezbiterium, czyli księża z jego diecezji. W trakcie Modlitwy Eucharystycznej konsekruje się olej krzyżma. Zaś w czasie obrzędów końcowych błogosławi się olej chorych i – w niektórych diecezjach – olej katechumenów. Ten ostatni używany jest w Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego w obrzędach związanych z katechumenatem, czyli przygotowaniem dorosłych ludzi do chrztu.

Po mszy świętej rozdziela się oleje między przedstawicieli parafii. Resztki starych olejów, które pozostały, należy spalić.

Nieprzypadkowo dzieje się to właśnie w tym dniu. We wspomnienie ustanowienia sakramentów kapłaństwa i ołtarza dokonują się obrzędy związane z olejami świętymi, znakami namaszczenia Duchem Świętym.

Jest zarazem olej kolejnym, obok chleba i wina, pospolitym wśród ludzi produktem, który stał się wielkim znakiem Bożego działania i obecności.