Autor grafiki: Hanna Górska
Umbraculum jest łacińskim słowem oznaczającym parasol. Z czasem jednak termin ten przeszedł do języka jako określenie konkretnego papieskiego parasola, składającego się z naprzemiennych żółtych i czerwonych trójkątnych kawałków materiału.
Dawniej umbraculum było parasolem, którym osłaniano papieża przed słońcem. Nic w tym dziwnego, zważywszy na to, jak bardzo słonecznym miejscem jest Watykan. Obecnie nie pełni ono już takiej funkcji. Możemy spotkać je jednak w różnych świątyniach oraz jako element herbów.
Symbol sede vacante
Umbraculum to jeden z charakterystycznych symboli czasu, w którym Stolica Piotrowa jest nieobsadzona – po śmierci lub abdykacji poprzedniego papieża i przed wyborem jego następcy.
W tym czasie w herbie Stolicy Apostolskiej pojawia się właśnie umbraculum, które zastępuje w nim papieską tiarę. Na ten czas charakterystyczna parasolka umieszczana jest także w herbie kamerlinga – osoby, która w pewnym stopniu przejmuje funkcje nieobecnego papieża, jak również zajmuje się sprawami związanymi z jego pogrzebem oraz zwołaniem konklawe.
Dar dla bazylik mniejszych
Posiadanie umbraculum jest ponadto przywilejem bazylik mniejszych. W wielu świątyniach na świecie, w tym także w Polsce, możemy znaleźć ten charakterystyczny parasol umieszczony gdzieś z boku, wewnątrz świątyni.
Na co dzień umbraculum jest zamknięte. Otwiera się je jedynie w dwóch sytuacjach. Pierwszą z nich jest papieska wizyta. Druga to czas sede vacante, gdy parasolka jest otwarta od śmierci lub abdykacji papieża aż do momentu wyboru jego następcy.
Bazylika Mariacka w Krakowie
W Polsce posiadaniem umbraculum może poszczycić się między innymi krakowska bazylika Mariacka, która w roku 1962 zyskała rangę bazyliki mniejszej. Jednak choć od tego momentu minęło już ponad sześćdziesiąt lat, umbraculum zostało w niej umieszczone dopiero początkiem marca 2025 roku.
Bazylika św. Mikołaja w Gdańsku
Drugą polską świątynią, która posiada umbraculum, jest bazylika św. Mikołaja w Gdańsku. Przez wiele lat ten bezcenny zabytek był jednak ukryty.
Umbraculum gdańskiej bazyliki odkryto przypadkowo w 2019 roku. Z powodu pęknięć w konstrukcji bazylice groziło zwalenie. W październiku 2018 roku zamknięto świątynię i podjęto w niej prace remontowe. To w tym czasie pracownik porządkujący kryptę odkrył pochodzące z 1927 roku umbraculum zawinięte w dywan.
Przypuszcza się, że duchowni ukryli je w marcu 1945 roku, a więc gdy Armia Czerwona zajęła Gdańsk. Z przyczyn oczywistych fakt ten nie został odnotowany w żadnej dokumentacji, a działania zakonników były, jak widać, aż nad wyraz skuteczne.
Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie
Umbraculum możemy znaleźć także w Gnieźnie. Choć bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie rangę bazyliki mniejszej uzyskała już prawie dziewięćdziesiąt cztery lata temu, to przez wiele lat nie posiadała ona swojego umbraculum.
Charakterystyczna parasolka pojawiła się w katedrze gnieźnieńskiej dopiero kilka lat temu, bo z okazji dziewięćdziesiątej rocznicy nadania jej tytułu bazyliki mniejszej, a więc w połowie sierpnia 2021 roku. Po bokach konfesji świętego Wojciecha umieszczono wówczas umbraculum oraz tintinnabulum.
