W Starym Testamencie tak naprawdę mamy do czynienia z dwoma rodzajami jubileuszy. Pierwszy z nich to rok szabatowy, odbywający się co siedem lat. Natomiast o drugim można powiedzieć, że to jubileusz jubileuszy, bo liczony jest latami szabatowymi i wypada co pięćdziesiąt lat. Jego nazwę w języku polskim oddaje się za pomocą słowa „jubileusz”.
Obecnie świętowany w Kościele katolickim Rok Jubileuszowy swoimi biblijnymi korzeniami sięga zarówno do tradycji roku szabatowego, jak i jubileuszu. Pokazuje to, że Kościół chce jak najpełniej czerpać z biblijnego przekazu.
Rok szabatowy
O roku szabatowym możemy przeczytać między innymi w Księdze Kapłańskiej:
Potem Pan powiedział do Mojżesza na górze Synaj: „Mów do Izraelitów i powiedz im: Kiedy wejdziecie do ziemi, którą daję wam, wtedy ziemia będzie także obchodzić szabat dla Pana. Sześć lat będziesz obsiewał swoje pole, sześć lat będziesz obcinał swoją winnicę i będziesz zbierał jej plony, ale w siódmym roku będzie uroczysty szabat dla ziemi, szabat dla Pana. Nie będziesz wtedy obsiewał pola ani obcinał winnicy, nie będziesz żął tego, co samo wyrośnie na polu, ani nie będziesz zbierał winogron nieobciętych. To będzie rok szabatowy dla ziemi. Szabat ziemi będzie służył wam za pokarm: tobie, słudze twemu, służącej twej, najemnikowi twemu i osiadłemu u ciebie, tym, którzy mieszkają u ciebie. Cały jego plon będzie służyć za pokarm także twojemu bydłu i zwierzętom, które są w twoim kraju […]” (Kpł 25, 1-7).
Rok szabatowy stanowił odpoczynek dla ziemi, ale miał też swój teologiczny wydźwięk. Jego obchodzenie przypominało Izraelitom, że nie są właścicielami, a jedynie dzierżawcami ziemi, która należy do Boga.
Bóg już na samym początku, po stworzeniu świata, oddał ludziom ziemię pod panowanie, jednak nie jest ona ich własnością. Przyjdzie czas, kiedy będzie trzeba, aby ludzkość zdała sprawę przed Bogiem z tego, jak traktowała, wykorzystywała czy rozwijała to, co należy w rzeczywistości do Boga, a nie do człowieka.
Ponadto rok szabatowy był dla Izraelitów czasem wystawienia na próbę ich zaufania do Boga. Przypomina to bardzo mocno wydarzenia z pustyni. Wówczas, jak i w czasie roku szabatowego, Izraelici musieli zaufać Bogu, że zatroszczy się o ich wyżywienie.
Jubileusz
Jubileusz w Biblii wyrażany jest za pomocą hebrajskiego słowa jobel (יוֹבֵל). Słowo to określa także barani róg, na którym grano na przykład przed Arką Przymierza (zob. Joz 6, 5-13). Warto zwrócić uwagę, że rdzeń tego słowa oznacza przyniesienie czegoś lub kogoś w darze.
Rok jubileuszowy obliczany miał być przez Izraelitów za pomocą lat szabatowych. Co siedem lat miał być obchodzony rok szabatowy, natomiast po siedmiu takich latach szabatowych następował rok jubileuszowy. Musimy przy tym pamiętać, że siódemka w Biblii wyraża świętość, pełnię, doskonałość. Tu zaś mamy do czynienia z siedmiokrotną siódemką, czyli czymś niezwykle świętym.
Policzysz sobie siedem lat szabatowych, to jest siedem razy po siedem lat, tak że czas siedmiu lat szabatowych będzie obejmował czterdzieści dziewięć lat. Dziesiątego dnia, siódmego miesiąca zatrąbisz w róg. W Dniu Przebłagania zatrąbicie w róg w całej waszej ziemi. Będziecie święcić pięćdziesiąty rok, oznajmijcie wyzwolenie w kraju dla wszystkich jego mieszkańców. Będzie to dla was jubileusz – każdy z was powróci do swej własności i każdy powróci do swego rodu. Cały ten rok pięćdziesiąty będzie dla was rokiem jubileuszowym – nie będziecie siać, nie będziecie żąć tego, co urośnie, nie będziecie zbierać nieobciętych winogron, bo to będzie dla was jubileusz, to będzie dla was rzecz święta. Wolno wam jednak będzie jeść to, co urośnie na polu (Kpł 25, 8-12).
Podobnie jak w roku szabatowym, także i w czasie trwania jubileuszu Izraelici musieli zaufać Bogu, że ich wykarmi podczas odpoczynku ziemi. Jednak nie jest to jedyny przepis na ten czas. W dalszej części rozdziału dwudziestego piątego Księgi Kapłańskiej następuje wyliczenie kolejnych zasad, które Bóg ogłasza odnośnie do tego czasu.
Podczas jubileuszu ziemia wracała do właściciela, a niewolnik pochodzenia izraelskiego otrzymywał wolność. Z tego też względu wyceny niewolnika czy ziemi dokonywano w odniesieniu do tego, za ile lat miał nastąpić właśnie taki jubileusz.
Od strony społeczno-ekonomicznej zapewniało to pewnego rodzaju stabilność. Miało być gwarantem swego rodzaju sprawiedliwości między izraelskimi plemionami, by któreś z nich nadmiernie nie urosło kosztem innego. Zacierało także różnice między klasami społecznymi, powodując, że nie mogły one popaść w skrajności. Stanowiło więc lekcję równości i braterstwa dla Izraelitów.
Jednak mamy tutaj do czynienia również, a raczej przede wszystkim, z aspektem teologicznym. Bóg jest jedynym panem człowieka. To On wyprowadził Izraelitów z niewoli i jest ich jedynym Panem. Tak samo ziemia, która została Izraelitom najpierw zapowiedziana, a następnie dana przez Boga.
Jubileuszowa lekcja
Jeśli więc spojrzymy na teksty Starego Testamentu mówiące o różnego rodzaju jubileuszowych latach, dostrzeżemy w nich pewne bardzo ważne przesłanie, a zarazem zadanie, jakie Bóg powierza ludziom. Bóg zwraca ludziom uwagę, że ziemia, życie ludzkie czy jakiekolwiek przedmioty tak naprawdę nie są ich własnością; ludzie są jedynie pewnego rodzaju dzierżawcami na tej ziemi. Tym, który posiada, jest sam Bóg.
Kolejną ważną rzeczą, której uczą nas biblijne jubileusze, jest zaufanie do Boga. Izraelici muszą zaufać, że jeden plon wystarczy im aż na trzy lata: na rok, na który był przeznaczony, na rok szabatowy oraz na czas, zanim ziemia wyda plon w roku następującym po tym szabatowym. Muszą także zaufać, że odesłanie do domu niewolnika czy oddanie zakupionej ziemi nie doprowadzi ich do bankructwa.
